Mô hình kinh doanh là gì? 15+ mô hình nên biết trước khi khởi nghiệp

Mô hình kinh doanh có vai trò quan trọng trong việc giúp các doanh nghiệp vận hành và phát triển. Nhưng thực tế mô hình kinh doanh là gì? Và tại sao việc hiểu rõ khái niệm này lại cần thiết đối với mọi doanh nghiệp? Bài viết này CNV CDP sẽ giúp bạn nắm bắt được mô hình kinh doanh và tìm hiểu các loại mô hình phổ biến hiện nay.

1. Mô hình kinh doanh là gì?

Mô hình kinh doanh (Business Model) là cách thức cốt lõi mà một doanh nghiệp tạo ra, cung cấp và thu về giá trị. Nó giống như một “bản thiết kế” tổng thể, mô tả rõ ràng cách công ty vận hành để đạt được mục tiêu và tạo ra lợi nhuận bền vững.

Nói cách khác, nó là “công thức” sinh lợi nhuận của một doanh nghiệp. Nó cho biết doanh nghiệp bán gì để đáp ứng nhu cầu của thị trường. Xác định rõ bán cho ai và kiếm tiền bằng cách nào. Cuối cùng, thể hiện cách vận hành và cấu trúc chi phí để duy trì hiệu quả.

Xem thêm: Mô hình kinh doanh Spa giúp người mới khởi nghiệp dễ thành công

2. 9 thành phần cơ bản của mô hình kinh doanh

Mô hình kinh doanh là nền tảng định hình cách một doanh nghiệp tạo ra giá trị và duy trì lợi nhuận. Nó không chỉ xác định sản phẩm, khách hàng mà còn chỉ rõ cách vận hành và phân bổ nguồn lực. Dưới đây là các yếu tố chính cấu thành nên một mô hình kinh doanh hiệu quả.

• Phân khúc khách hàng mục tiêu: Doanh nghiệp nhắm đến nhóm khách hàng nào? Đặc điểm của nhóm khách hàng này là gì?
• Giá trị đề xuất: Sản phẩm hoặc dịch vụ của doanh nghiệp mang lại lợi ích gì cho khách hàng? Điểm khác biệt so với đối thủ cạnh tranh là gì?
• Kênh phân phối: Doanh nghiệp sẽ tiếp cận và cung cấp sản phẩm/dịch vụ đến khách hàng bằng cách nào?
• Mối quan hệ với khách hàng: Doanh nghiệp sẽ xây dựng và duy trì mối quan hệ với khách hàng như thế nào?
• Dòng doanh thu: Doanh nghiệp tạo ra thu nhập từ đâu? Khách hàng trả tiền cho sản phẩm/dịch vụ theo hình thức nào?
• Nguồn lực chính: Tài sản quan trọng nhất mà doanh nghiệp cần có để vận hành mô hình kinh doanh là gì?
• Hoạt động chính: Doanh nghiệp cần thực hiện những hoạt động gì để duy trì mô hình kinh doanh?
• Đối tác chính: Ai là đối tác quan trọng giúp doanh nghiệp vận hành mô hình kinh doanh?
• Cấu trúc chi phí: Các chi phí chính của doanh nghiệp là gì?

Xem thêm: Nâng cao trải nghiệm khách hàng bằng cách chăm sóc khách hàng sau bán hàng hiện đại

3. Quy trình xây dựng mô hình kinh doanh hiệu quả

Để hình thành một mô hình kinh doanh hiệu quả, doanh nghiệp cần có quy trình rõ ràng và logic. Quy trình này giúp xác định giá trị cốt lõi, khách hàng mục tiêu và cách thức vận hành phù hợp. Dưới đây là các bước cụ thể để xây dựng mô hình kinh doanh hoàn chỉnh:

Bước 1: Nghiên cứu và phân tích thị trường

Bước đầu tiên trong quá trình xây dựng mô hình kinh doanh là nghiên cứu thị trường và khách hàng. Doanh nghiệp cần phân tích quy mô, xu hướng thị trường và đối thủ cạnh tranh bằng các công cụ như SWOT hoặc mô hình 5 áp lực cạnh tranh của Porter để hiểu rõ bối cảnh hoạt động.

Song song đó, việc nghiên cứu khách hàng giúp xác định chính xác chân dung khách hàng mục tiêu, bao gồm nhu cầu, vấn đề họ đang gặp phải và mong muốn thực sự — từ đó xây dựng Customer Persona làm nền tảng cho mọi quyết định kinh doanh sau này.

Xem thêm: Tìm hiểu mô hình kinh doanh nhỏ ít vốn giúp tối ưu chi phí và dễ dàng triển khai ngay từ giai đoạn đầu.

Bước 2: Xây dựng mô hình kinh doanh

Trước hết, cần thiết kế giá trị cung cấp dựa trên nhu cầu khách hàng, nhằm tạo ra sản phẩm hoặc dịch vụ giải quyết vấn đề của họ một cách khác biệt và hiệu quả. Tiếp theo, doanh nghiệp hoàn thiện 9 thành phần của Business Model Canvas (BMC) để có cái nhìn toàn diện, đặc biệt chú trọng mối liên hệ giữa Giá trị Cung cấp và Phân khúc Khách hàng. Cuối cùng, tiến hành thử nghiệm mô hình (Testing) bằng cách phát triển sản phẩm khả dụng tối thiểu (MVP), thử nghiệm với nhóm khách hàng nhỏ, thu thập phản hồi thực tế và điều chỉnh trước khi mở rộng quy mô.

Bước 3: Phát triển kế hoạch tiếp thị

 Doanh nghiệp cần xây dựng kênh phân phối và kế hoạch tiếp thị chi tiết, xác định cách tiếp cận khách hàng, chiến lược truyền thông và phương thức phân phối dựa trên Marketing Mix (4P/7P). Song song đó, kế hoạch tài chính phải được dự báo rõ ràng, bao gồm doanh thu kỳ vọng, cấu trúc chi phí và điểm hòa vốn. Cuối cùng, kế hoạch vận hành sẽ xác định các nguồn lực, hoạt động và đối tác chiến lược cần thiết để triển khai mô hình một cách hiệu quả và bền vững.

Xem thêm: Thiết kế email marketing đẹp mắt, dễ tùy chỉnh cho doanh nghiệp.

Bước 4: Giám sát và tối ưu hoá

Doanh nghiệp cần đo lường hiệu quả thông qua các chỉ số hiệu suất chính (KPIs) như tỷ lệ chuyển đổi, chi phí thu hút khách hàng hay lợi nhuận gộp để đánh giá mức độ thành công của mô hình. Dựa trên kết quả đó, tiến hành tối ưu hóa liên tục, điều chỉnh các thành phần trong Business Model Canvas (BMC) — chẳng hạn mở rộng kênh phân phối, tinh gọn chi phí hoặc cải tiến giá trị cung cấp — nhằm duy trì lợi thế cạnh tranh và tăng trưởng bền vững.

Xem thêm: Hướng dẫn cách bán hàng trên Facebook hiệu quả cho doanh nghiệp nhỏ.

4. Một số mô hình kinh doanh tiềm năng tại Việt Nam

Trong bối cảnh kinh tế số phát triển mạnh mẽ, Việt Nam đang trở thành mảnh đất màu mỡ cho nhiều mô hình kinh doanh mới. Các doanh nghiệp có thể tận dụng sự thay đổi trong hành vi tiêu dùng, công nghệ và hạ tầng số để tạo ra giá trị khác biệt. Dưới đây là một số mô hình kinh doanh tiềm năng tại Việt Nam đang được đánh giá cao về khả năng tăng trưởng và thích ứng thị trường.

4.1. Mô hình B2B

Loại hình kinh doanh B2B (Business to Business) là mô hình thương mại điện tử, trong đó các doanh nghiệp giao dịch và mua bán sản phẩm, dịch vụ hoặc nguyên liệu với nhau. Các sản phẩm và dịch vụ trong B2B thường mang tính chuyên nghiệp và chất lượng cao, hỗ trợ hoạt động sản xuất, kinh doanh. Giao dịch B2B có thể bao gồm vật liệu sản xuất, thiết bị, phần mềm và dịch vụ tư vấn.

4.2. Mô hình D2C

Mô hình D2C (Direct-to-Consumer) là hình thức doanh nghiệp bán trực tiếp sản phẩm đến tay người tiêu dùng cuối mà không cần qua các trung gian như siêu thị, đại lý hay sàn thương mại điện tử. Mô hình này giúp doanh nghiệp kiểm soát toàn bộ trải nghiệm mua sắm, dễ dàng thu thập dữ liệu khách hàng, từ đó xây dựng thương hiệu mạnh và mối quan hệ trực tiếp với người tiêu dùng. Lợi thế nổi bật của D2C nằm ở biên lợi nhuận cao, khả năng cá nhân hóa sản phẩm và phản ứng nhanh với xu hướng thị trường.

Xem thêm: Tham khảo ngay mô hình kinh doanh quán cafe bình dân hiệu quả để có chiến lược phù hợp.

4.3. Mô hình B2C

Mô hình B2C (Business to Customer) là mô hình thương mại điện tử, trong đó doanh nghiệp cung cấp sản phẩm hoặc dịch vụ trực tiếp cho người tiêu dùng cá nhân qua các kênh trực tuyến hoặc cửa hàng truyền thống. Đây là mô hình phổ biến nhất hiện nay, giúp doanh nghiệp tạo trải nghiệm mua sắm hấp dẫn và phục vụ người tiêu dùng cuối cùng. Các doanh nghiệp B2C tập trung vào việc cung cấp sản phẩm, dịch vụ chất lượng dựa trên hiểu biết về nhu cầu và mong muốn của khách hàng.

4.4. Mô hình C2G 

Mô hình C2G (Consumer-to-Government) là hình thức giao dịch giữa công dân và các cơ quan chính phủ, thường được thực hiện thông qua các cổng dịch vụ công trực tuyến. Mục tiêu chính của mô hình này không phải lợi nhuận, mà là nâng cao hiệu quả hành chính, tính minh bạch và sự thuận tiện cho người dân. Doanh nghiệp có thể tham gia phát triển, vận hành hoặc cung cấp giải pháp công nghệ cho hệ thống này và nhận thù lao từ phía chính phủ, góp phần thúc đẩy quá trình chuyển đổi số trong khu vực công.

4.5. Mô hình C2C

Mô hình kinh doanh C2C (Customer to Customer) là hình thức kinh doanh thương mại điện tử, trong đó cá nhân hoặc người tiêu dùng trực tiếp mua bán hàng hóa, dịch vụ cho nhau qua các nền tảng trực tuyến hoặc qua trung gian của bên thứ ba. Các ví dụ phổ biến của mô hình C2C bao gồm các trang thương mại điện tử như Shopee, Lazada, Tiki, bán hàng trên Zalo Shop và các website giao dịch, trao đổi như Chợ Tốt.

4.6. Mô hình B2E

Mô hình B2E (Business-to-Employee) là hình thức doanh nghiệp cung cấp sản phẩm, dịch vụ hoặc phúc lợi trực tiếp cho chính nhân viên của mình. Các lợi ích có thể bao gồm các công cụ làm việc, khóa học đào tạo, bảo hiểm sức khỏe hoặc chương trình ưu đãi nội bộ. Mục tiêu của mô hình này không chỉ dừng lại ở tăng doanh thu nội bộ, mà quan trọng hơn là nâng cao sự gắn kết, giảm tỷ lệ nghỉ việc và cải thiện hiệu suất làm việc của nhân viên.

Xem thêm: Tìm hiểu cách tối ưu dịch vụ qua mô hình kinh doanh Spa.

4.7. Mô hình kinh doanh online

Trong thời đại công nghệ phát triển, mô hình kinh doanh online ngày càng trở nên phổ biến và bùng nổ, trong đó có cả Online to Offline (O2O). Hình thức kinh doanh Online chủ yếu được thực hiện trên các nền tảng mạng xã hội, sàn thương mại điện tử và website, thuận tiện cho cả người mua và người bán và dễ dàng tiếp cận khách hàng tiềm năng.

Mô hình kinh doanh online có nhiều ưu điểm vượt trội như:

• Tiết kiệm chi phí mặt bằng và nhân viên
• Tiếp cận tệp khách hàng trên phạm vi rộng
• Tiện lợi cho khách hàng trong việc lựa chọn và thanh toán

Xem thêm: Cách áp dụng mô hình kinh doanh shop quần áo đã thành công.

4.8. Mô hình Canvas

Mô hình canvas được các công ty sử dụng để quản lý và hình thành chiến lược kinh doanh, tạo động lực tăng trưởng mới. Mục tiêu của mô hình Canvas là định vị và triển khai kế hoạch kinh doanh nhằm ổn định hoạt động và tăng trưởng lợi nhuận.

9 yếu tố căn bản trong canvas gồm:

• Đối tượng khách hàng chính
• Giá trị của sản phẩm mang lại cho khách hàng
• Phương tiện truyền thông và kênh phân phối
• Quan hệ khách hàng
• Doanh thu bán hàng dự kiến
• Nguồn lực chính cho dự án
• Đối tác dự án
• Các hoạt động chính
• Cơ cấu chi phí hoạt động

4.9. Mô hình tiếp thị liên kết – Affiliate Marketing

Tiếp thị liên kết là hình thức kiếm tiền trực tuyến bằng cách giới thiệu sản phẩm hoặc dịch vụ của người khác. Người tiếp thị sẽ nhận hoa hồng khi khách hàng nhấp vào liên kết của họ và thực hiện mua hàng hoặc xem sản phẩm/dịch vụ.

Ví dụ, các KOL hoặc Reviewer trên TikTok, Facebook kiếm tiền bằng cách quảng bá sản phẩm trên Lazada hoặc Shopee, sau đó gắn link tiếp thị vào bài viết hoặc video. Khi khách hàng nhấn vào link và mua hàng, người tiếp thị sẽ nhận được hoa hồng từ nhà cung cấp. Bạn có thể ứng dụng những Affiilate Marketing App như Zanado, Vietnix,… để triển khai quá trình tiếp thị liên kết hiệu quả hơn.

4.10. Mô hình Agency

Doanh nghiệp hoạt động theo mô hình agency là đơn vị chuyên cung cấp các dịch vụ marketing cho các doanh nghiệp khác. Đội ngũ nhân sự của agency bao gồm những chuyên gia marketing giàu kinh nghiệm và chuyên môn. Họ sẽ tư vấn, đồng thời thực hiện các chiến dịch marketing nhằm hỗ trợ doanh nghiệp khách hàng đạt được các mục tiêu kinh doanh.

4.11. Mô hình kinh doanh nhượng quyền

Hình thức nhượng quyền thương hiệu cho phép bên nhượng quyền ủy thác cho bên nhận nhượng quyền quyền kinh doanh các sản phẩm, dịch vụ, thương hiệu và bí quyết kinh doanh. Bên nhận nhượng quyền sẽ phải trả một khoản phí trong một khoảng thời gian nhất định.

Một số ví dụ về các thương hiệu nhượng quyền nổi tiếng bao gồm Mixue, KFC, lẩu băng chuyền Kichi Kichi và McDonald’s.

4.12. Mô hình kinh doanh gia đình

Mô hình doanh nghiệp gia đình là hình thức doanh nghiệp tư nhân trong đó các thành viên quản lý chủ chốt đều có quan hệ huyết thống hoặc hôn nhân. Mô hình này thường kết hợp chặt chẽ giữa quyền sở hữu và quyền điều hành, giúp doanh nghiệp duy trì sự ổn định, gắn kết và giá trị truyền thống qua nhiều thế hệ, đồng thời tạo nền tảng cho niềm tin và tính kế thừa trong quản trị.

Ví dụ tập đoàn Samsung do Lee Kun Hee sáng lập và các thành viên trong gia tộc nắm giữ phần lớn cổ phần của tập đoàn.

4.13. Mô hình Blockchain

Mô hình Blockchain là một công nghệ phân tán cho phép lưu trữ dữ liệu dưới dạng các khối liên kết với nhau. Chuỗi dữ liệu này không thể bị thay đổi hoặc xóa bỏ, mà chỉ có thể thêm thông tin mới vào.

Blockchain đang được áp dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực, bao gồm tài chính, chuỗi cung ứng, y tế và giáo dục. Nhiều doanh nghiệp cũng đang tích hợp blockchain vào mô hình kinh doanh của mình, như Binance và Northern Trust.

4.14. Mô hình Freemium

Mô hình Freemium kết hợp giữa “Free” (Miễn phí) và “Premium” (Cao cấp), cung cấp phiên bản sản phẩm hoặc dịch vụ cơ bản miễn phí để thu hút số lượng lớn người dùng. Doanh thu được tạo ra bằng cách chuyển đổi một phần nhỏ người dùng miễn phí sang các gói trả phí để sử dụng tính năng nâng cao hoặc loại bỏ quảng cáo.

 Ví dụ: Ứng dụng Spotify cho phép người dùng nghe nhạc miễn phí (có quảng cáo và giới hạn tính năng) và cung cấp gói Premium không quảng cáo với chất lượng âm thanh cao hơn.

Xem thêm: Mô hình B2G là gì? Cơ hội và lợi ích cho doanh nghiệp

4.15. Mô hình kinh doanh nhà sản xuất

Mô hình Nhà sản xuất là hình thức doanh nghiệp tập trung vào việc thiết kế, sản xuất và kinh doanh hàng hóa vật chất hoặc linh kiện. Các sản phẩm này có thể được bán cho nhà bán buôn, nhà bán lẻ hoặc trực tiếp đến người tiêu dùng thông qua mô hình D2C (Direct-to-Consumer). Nguồn doanh thu chủ yếu đến từ việc bán sản phẩm và tối ưu hóa quy trình sản xuất, nhằm giảm chi phí, nâng cao chất lượng và tăng lợi nhuận.

 Ví dụ: Tập đoàn Hòa Phát sản xuất thép, nội thất và các vật liệu xây dựng khác, sau đó bán cho các nhà thầu và các đại lý phân phối.

4.16. Mô hình kinh doanh cho thuê

Mô hình Kinh doanh cho thuê tạo ra doanh thu bằng cách cho khách hàng thuê quyền sử dụng tài sản (vật chất hoặc phi vật chất) trong một khoảng thời gian nhất định thay vì bán đứt sản phẩm. Mô hình này giúp khách hàng giảm chi phí đầu tư ban đầu và tăng khả năng tái sử dụng tài sản. Ví dụ: Công ty Cho thuê xe ô tô tự lái tính phí theo ngày/giờ, hoặc mô hình cho thuê trang phục, thiết bị sự kiện.

5. Ví dụ thực tế các doanh nghiệp áp dụng thành công mô hình kinh doanh

Xây dựng mô hình kinh doanh thành công không chỉ dừng ở lý thuyết mà cần học hỏi từ các doanh nghiệp thực tế đã áp dụng hiệu quả Dưới đây là các ví dụ nổi bật khi các doanh nghiệp áp dụng thành công giúp bạn rút kinh nghiệm cho hành trình khởi nghiệp của riêng mình.

Doanh nghiệp	Mô hình chính	Chiến lược then chốt	Kết quả nổi bật (2024–2025)
Shopee Việt Nam	B2C + C2C + Affiliate	Miễn phí vận chuyển, livestream 24/7, flash sale mỗi giờ	GMV ~400 nghìn tỷ đồng, chiếm 45% thị phần TMĐT
Coolmate	D2C + Online	Sản xuất riêng, bán qua web/app, chính sách đổi trả 100 ngày	Doanh thu >400 tỷ, 1,5 triệu khách hàng trung thành
Highlands Coffee	Nhượng quyền + B2C	Hệ thống SOP chuẩn hóa, chọn mặt bằng “vàng”, đào tạo 2 tuần	>1.200 cửa hàng, doanh thu trung bình 3,5 tỷ/cửa hàng/năm
Xanh SM	Cho thuê + Online	Thuê xe điện VinFast theo phút/km, app đặt xe	15.000 xe, 2 triệu chuyến/tháng, phủ 15 tỉnh thành
Vinamilk	Nhà sản xuất + B2C/B2B	16 nhà máy tự động, xuất khẩu 60 nước, xây dựng thương hiệu “sữa Việt”	Doanh thu >62.000 tỷ, vốn hóa >120.000 tỷ đồng
Amway Việt Nam	Bán hàng trực tiếp	Mạng lưới 1,2 triệu NPP, hội thảo trải nghiệm, thưởng du lịch	Doanh thu >3.000 tỷ/năm, top 10 thị trường Amway toàn cầu

Xem thêm: Tìm hiểu thêm về affiliate network là gì để tiết kiệm chi phí marketing.

6. Những sai lầm thường gặp và lời khuyên khi xây dựng mô hình kinh doanh

Xây dựng mô hình kinh doanh thành công đòi hỏi tránh những sai lầm phổ biến có thể khiến startup thất bại nhanh chóng. Từ thiếu khả năng mở rộng đến bỏ qua yếu tố con người, mỗi lỗi lầm đều có thể phá hủy giá trị cốt lõi. Dưới đây là các sai lầm điển hình kèm lời khuyên thực tiễn giúp bạn định hình mô hình bền vững và hiệu quả.

• Lập kế hoạch phi thực tế: Đánh giá quá cao Dòng Doanh thu và đánh giá thấp Cơ cấu Chi phí, dẫn đến dự báo tài chính không chính xác.
• Bỏ qua mối quan hệ khách hàng: Không xây dựng chiến lược rõ ràng để giữ chân và nuôi dưỡng khách hàng hiện tại, chỉ tập trung vào việc thu hút khách hàng mới.
• Bỏ qua đối tác chủ chốt: Cố gắng tự làm mọi thứ mà không tận dụng sức mạnh và nguồn lực từ các đối tác.
• Bắt đầu từ vấn đề, không phải sản phẩm: Luôn bắt đầu bằng cách xác định Vấn đề (Pain Points) lớn nhất của khách hàng, sau đó mới thiết kế giải pháp.
• Thử nghiệm với MVP (Minimum Viable Product): Xây dựng phiên bản tối thiểu của sản phẩm để nhanh chóng tung ra thị trường, thu thập phản hồi, và chứng minh tính khả thi của mô hình trước khi đầu tư lớn.
• Tập trung vào dòng tiền (Cash Flow): Đảm bảo mô hình có đường dẫn rõ ràng để tạo ra tiền mặt sớm nhất có thể để duy trì hoạt động và tái đầu tư.
• Phân tích LTV/CAC: Luôn theo dõi chỉ số giá trị trọn đời của khách hàng (LTV) phải cao hơn chi phí thu hút khách hàng (CAC) để đảm bảo lợi nhuận bền vững.

Hiểu rõ mô hình kinh doanh là gì và lựa chọn mô hình phù hợp là bước quan trọng trong quá trình xây dựng và phát triển doanh nghiệp. Một mô hình kinh doanh tốt sẽ giúp doanh nghiệp tối ưu hóa hiệu quả hoạt động, tăng khả năng cạnh tranh và tồn tại vững vàng trong thị trường ngày càng biến động. Để khám phá giải pháp triển khai mô hình hiệu quả, hãy liên hệ CNV – Nền tảng tăng trưởng bền vững và khai thác toàn diện sức mạnh dữ liệu qua số 1900 636 400 để được tư vấn miễn phí.

————————————-

Để biết thêm thông tin về dịch vụ, liên hệ ngay với chúng tôi:

CNV CDP – Nền tảng tăng trưởng bền vững và khai thác toàn diện sức mạnh dữ liệu

🌎 Facebook: https://www.facebook.com/cnvcdp

📌 Trụ sở: Tầng 3 – 42/2 Nguyễn Văn Trỗi, phường 15, quận Phú Nhuận, Thành phố Hồ Chí Minh.

📌 Văn phòng Hà Nội: Tòa nhà Gem, Số 48 Nguyễn Chánh, Phường Trung Hòa, Quận Cầu Giấy, TP. Hà Nội

☎️ Hotline: 0856.999.959/ 0911.116.587/ 1900.636.400